Przejdź do głównej treści

Widok zawartości stron Widok zawartości stron

Zakład Archeologii Epoki Żelaza

Widok zawartości stron Widok zawartości stron

Podstawowe informacje

Przedmiotem studiów zespołu Zakładu Archeologii Epoki Żelaza IA UJ jest rozległa i zróżnicowana problematyka młodszego okresu przedrzymskiego, okresu wpływów rzymskich oraz okresu wędrówek ludów na terenie europejskiego Barbaricum. Aktywność badawcza zespołu koncentruje się na kilku głównych blokach tematycznych. Pierwszy, bardzo istotny blok zagadnień stanowi problematyka kultury przeworskiej. W jego zakres wchodzi przede wszystkim analiza przemian osadniczych i gospodarczych na obszarach objętych zasięgiem wspomnianej jednostki kulturowej (wykopaliska w »Jakuszowicach i »Zagórzycach, gm. Kazimierza Wielka, w Michałowicach, gm. Czarnocin, woj. świętokrzyskie). Ponadto prowadzone są drobiazgowe studia nad chronologią różnych kategorii źródeł archeologicznych, które należy wiązać z kulturą przeworską, oraz nad ich zróżnicowaniem terytorialnym. W ostatnim czasie szczególnie wiele uwagi poświęcono zagadnieniom datowania i zróżnicowania regionalnego wytwórczości garncarskiej i metalurgicznej ludności wspomnianej kultury. W obrębie omawianego bloku mieszczą się także studia nad schyłkiem osadnictwa celtyckiego w zachodniej Małopolsce (wykopaliska w Kryspinowie, gm. Liszki, woj. małopolskie oraz w Zagórzycach, gm. Kazimierza Wielka, Michałowicach, gm. Czarnocin, woj. świętokrzyskie), a także kwestie związane z pobytem na ziemiach polskich grup ludności kultury jastorfskiej.

Odrębny krąg zainteresowań badawczych zespołu stanowi sytuacja kulturowa na terenie polskich Karpat w młodszym okresie przedrzymskim, w okresie rzymskim oraz w okresie wędrówek ludów (badania wykopaliskowe w »Pakoszówce, Prusieku, gm. Sanok, woj. podkarpackie oraz opracowanie materiałów zabytkowych z osad w Podegrodziu, Rytrze, Moszczenicy Wyżnej, Piwnicznej, woj. małopolskie i Żywcu-Grojcu, woj. śląskie). Syntetyczne ujęcie tej złożonej problematyki zawiera książka prof. dr hab. Renaty Madydy-Legutko, pt. "Zróżnicowanie kulturowe polskiej strefy beskidzkiej w okresie lateńskim i rzymskim" (Kraków 1996).

Interesujące wyniki przyniosły badania wykopaliskowe prowadzone na cmentarzyskach ludności kultury przeworskiej położonych w górnym dorzeczu Sanu (Prusiek, gm. Sanok,  Ostrów, gm. Przemyśl, woj. podkarpackie). Dostarczyły one nowych, cennych danych odnoszących się do zagadnienia ekspansji ludności wspomnianej kultury w kierunku południowo-wschodnim na przełomie wczesnego i młodszego okresu rzymskiego.  Podjęto też badania wykopaliskowe na eponimicznym stanowisku kultury przeworskiej, tj. na cmentarzysku w Gaci koło Przeworska, w stulecie pierwszej publikacji materiałów pochodzących z tej nekropoli autorstwa Karola Hadaczka (1909). Wykopaliska te doprowadziły do niezwykle interesujących odkryć. Prowadzono też badania wykopaliskowe na osadzie w Lipniku, pow. Przeworsk, woj. podkarpackie.

Przedmiotem badań Zakładu Archeologii Epoki Żelaza IA UJ są nie tylko materiały zabytkowe pochodzące z obszarów objętych zasięgiem kultury przeworskiej lub z terenów podlegających jej oddziaływaniom. Między innymi podejmowana jest także problematyka kultury wielbarskiej i zachodniobałtyjskiego kręgu kulturowego. 

Istotne miejsce w pracach zespołu zajmują studia nad poszczególnymi kategoriami źródeł archeologicznych, których wyniki stanowią podstawę dalszych, drobiazgowych rozważań nad chronologią i zróżnicowaniem kulturowym całego Barbaricum. Chodzi tu przykładowo o studia nad metalowymi częściami pasa oraz nad uzbrojeniem, 

Kolejny, bardzo istotny blok tematyczny realizowany przez zespół Zakładu Epoki Żelaza IA UJ, stanowią zagadnienia związane z kontaktami interkulturowymi, a zwłaszcza z kontaktami ludów barbarzyńskiej Europy z Imperium Romanum. W zakres wspomnianego bloku wchodzą studia nad napływem importów rzymskich oraz nad ich poszczególnymi kategoriami, takimi jak elementy uzbrojenia, fibule, metalowe części pasa, ceramika terra sigillata oraz numizmaty. Na uwagę zasługują zwłaszcza prowadzone w Zakładzie Archeologii Epoki Żelaza IA UJ pionierskie prace nad możliwościami identyfikacji niektórych kategorii importów, wykorzystujące w tym celu wyniki specjalistycznych analiz mineralogicznych i metaloznawczych. Do szczególnych osiągnięć Zakładu zaliczyć należy opracowanie tomu (Tom M-34-Kraków) wydanego w roku 2002 w ramach międzynarodowej serii wydawniczej Tabula Imperii Romani (TIR). Zespół Zakładu Archeologii Epoki Żelaza IA UJ uczestniczył też w opracowaniu Barrington Atlas of the Greek and Roman World (arkusz 12), wydanego przez Princeton University Press w USA (2000). Obecnie  przygotowywany jest do druku tom prezentujący znaleziska importów rzymskich z terenu Małopolski w ramach prestiżowej serii Corpus der römischen Funde im europäischen Barbaricum.

Należy nadmienić, że zespół Zakładu już od kilku lat podejmuje problematykę przemian w zakresie obrzędowości funeralnej ludności kultury przeworskiej w okresie rzymskim i wczesnej fazie okresu wędrówek ludów. Ten nurt zainteresowań Zespołu zaowocował już publikacją kilkunastu artykułów. Studia te prowadzone są przede wszystkim w oparciu o materiały zabytkowe pochodzące z cmentarzysk zlokalizowanych w obrębie skupienia osadniczego w dorzeczu Liswarty, ze szczególnym uwzględnieniem nekropoli w »Opatowie, w Mokrej i Żabieńcu, woj. śląskie. Istotnym aspektem tych prac jest wykorzystanie, możliwie w najszerszym zakresie, wyników specjalistycznych analiz przyrodniczych - antropologicznych, paleobotanicznych i archeozoologicznych. W roku 2011wyszły drukiem dwa pierwsze tomy monografii cmentarzyska w Opatowie w serii Monumenta Archaeologica Barbarica. Od kilku lat prowadzone są badania na wczesnorzymskim cmentarzysku w Michałowicach, gm. Czarnocin. woj. świętokrzyskie. Doprowadziły one do odkrycia unikatowych w skali środkowoeuropejskiego Barbaricum czworokątnych obiektów rowkowych wykazujących zapewne tradycje celtyckie.

Zespół Zakładu utrzymuje ożywione kontakty z wszystkimi ważnymi ośrodkami archeologicznymi w Polsce i w Europie, ze szczególnym uwzględnieniem Słowacji, Czech, Niemiec oraz Danii.  W latach 2005-2006 realizowano polsko-duński program badawczy "Archaeological Network Denmark - Poland. Archaeology and Cultural Heritage. Contacts across the Baltic in the Iron Age (500 BC-1000 AD)".  W ostatnich latach pracownicy Zakładu biorą udział w opracowywaniu materiałów zabytkowych z bogatych, późnorzymskich grobów odkrytych na terenie Zelandii oraz Jutlandii (dr Marzena J. Przybyła). Wspomnieć także należy, że w roku 2008 zakończono prace mające na celu przygotowanie ponownej, kompleksowej publikacji grobów książęcych z Wrocławia-Zakrzowa, realizowane w ramach projektu Sackrau we współpracy z Römisch-Germanischen Zentralmuseum w Moguncji (prof. dr hab. Renata Madyda-Legutko, dr Marzena J. Przybyła, dr hab. Judyta Rodzińska-Nowak).

Zakład pełni także ważną rolę w procesie integracji środowiska badaczy zajmujących się okresem rzymskim poprzez organizowanie międzynarodowych konferencji naukowych. Wymienić tu należy  krakowskie spotkanie  pt. "Archeologia o początkach Słowian", które wywołało ożywioną dyskusję wśród archeologów i historyków oraz znalazło szeroki oddźwięk w mediach.  Został opublikowany tom zawierający teksty referatów wygłoszonych w trakcie wspomnianej konferencji oraz zapis prowadzonej w jej trakcie dyskusji. Podobne znaczenie dla integracji młodych badaczy okresu rzymskiego mają także odbywające się cyklicznie seminaria doktorskie.

Zespół Zakładu realizował w ostatnich latach projekty badawcze finansowane ze środków KBN. Pierwszy z nich poświęcony był badaniom wykopaliskowym na wielokulturowym stanowisku w Jakuszowicach, stan. 2, gm. Kazimierza Wielka, woj. świętokrzyskie. (w latach 1995-1998), dwa kolejne  metodom identyfikacji mieczy rzymskich na obszarze Europy barbarzyńskiej (w latach 1999-2000, 2008-2011), dwa dalsze programy badawcze obejmowały studia nad materiałami zabytkowymi pochodzącymi z cmentarzyska kultury przeworskiej w Opatowie, stan. 1, gm. loco, woj. śląskie (w latach 1998-2001 oraz 2003-2006), kolejne projekty (w latach 2008-2011) miały na celu opracowanie  materiałów zabytkowych z okresu rzymskiego, pochodzących z terenu dorzecza górnego Sanu  oraz z  cmentarzyska ludności kultury przeworskiej w Żabieńcu, woj. śląskie,  a w latach 2009-2012 realizowano grant, poświęcony opracowaniu materiałów zabytkowych z cmentarzyska kultury przeworskiej w Mokrej, woj. śląskie.

Struktura organizacyjna
Pracownik naukowy Prof. dr hab. Renata Madyda-Legutko
Asystentka Dr Marzena Przybyła
Asystentka Dr Joanna Zagórska-Telega
Asystent Dr Michał Kasiński
Asystent Dr Agata Chilińska-Früboes
Informacje kontaktowe

Adres: Gołębia 11, 31-007 Kraków

Telefon: 12 663 12 76, 12 663 18 69 (Pracownia Archeometalurgii i Konserwacji Zabytków)